despinoza.nl

In "Spinoza's Inleiding tot de filosofie" wordt door Theo Zweerman de Verhandeling over de verbetering van het verstand uitgewerkt en toegelicht. In deze verhandeling vraagt Spinoza zich af hoe hij gelukkig kan leven. Hij doet dat door de verschillende opties die er zijn na elkaar te overdenken. Zo ziet hij dat 'eer en rijkdom' de mens geen geluk bezorgen. Er zijn immers talrijke voorbeelden van mensen die op jacht naar deze zaken de dood vinden. Of die zelf opgejaagd worden als ze eenmaal rijkdom en roem hebben vergaard! Wordt geld of genot of roem echter nagestreefd als middel voor iets anders, dan blijft hun schadelijkheid beperkt. Hij raadt aan om slechts in zoverre op geld of andere zaken uit te zijn als nodig is om het leven en de gezondheid in stand te houden.

Over zijn Ethica, hier genoemd Zedekunde, schrijft Spinoza op p167

"Deze leer [de Ethica, LK] heeft dus, behalve dat zij den geest geheel en al gerust maakt, ook dit voordeel, dat zij ons leert, waarin ons hoogste geluk of onze zaligheid bestaat, namelijk alleen in de kennis van God, waardoor wij bewogen worden, om slechts datgene te verrigten, wat de liefde en de vroomheid aanraden.

Spinoza gaat verder in op het geluk in de samenvatting van deel IV van Zedekunde, en doet dat op de volgende manier (p418)

In het leven is het dus bijzonder nuttig, het verstand of de rede, zooveel als wij kunnen, te volmaken, en daarin alleen bestaat het hoogste geluk. [...] het verstand te volmaken is ook niets anders dan God en de eigenschappen en handelingen Gods, die uit de noodzakelijkheid zijner natuur volgen, te begrijpen. Dus is het laatste doeleinde van eenen mensch die door de rede geleid wordt [...] om zich zelven en alle dingen, die onder zijn begrip kunnen vallen, volledig te denken.

Weten wie je bent en waarom je op bepaalde wijze handelt en leeft. Zelfkennis. Dat is wat de mens gelukkig maakt. Spinoza verbindt dat met de deugd, waarvan hij zegt dat het het menselijk geluk zelf is (p330)

Verder, daar de deugd (volgens bep. 8 van dit deel) niets anders is dan volgens de wetten van zijne eigene natuur te handelen, en niemand zijn bestaan (volgens stell. 7 deel 3) poogt te bewaren, dan volgens de wetten zijner eigene natuur; zoo volgt hieruit vooreerst, dat de grondslag van de deugd de poging zelve is om zijn eigen bestaan te bewaren, en het geluk daarin bestaat, dat de mensch zijn bestaan kan bewaren.

Ongelukkig is de mens die "beleedigingen door wederkeerigen haat wil vergelden", schrijft Spinoza in de aanmerking bij Stelling XLVI van het derde deel uit Zedekunde (p380). En hij vervolgt "Die daarentegen haat door liefde tracht te overwinnen, strijdt voorwaar vrolijk en gerust; weerstaat even gemakkelijk éénen mensch als meerderen, en behoeft de hulp des fortuin volstrekt niet." Geld maakt niet gelukkig, herhaalt Spinoza nogmaals. Het zijn enkel de ongelukkigen die het als doel voor hun geluk zien.

Als afsluiting het gedicht "Wat is geluk" van Rutger Kopland, uit zijn bundel Verzamelde Gedichten.

WAT IS GELUK

Omdat het geluk een herinnering is
bestaat het geluk omdat tevens
het omgekeerde het geval is,

ik bedoel dit: omdat het geluk ons
herinnert aan het geluk achtervolgt het
ons en daarom ontvluchten wij het

en omgekeerd, ik bedoel dit: dat wij
het geluk zoeken omdat het zich
verbergt in onze herinnering en

omgekeerd, ik bedoel dit: het geluk
moet ergens en ooit zijn omdat wij dit
ons herinneren en dit ons herinnert.

Deze dichter heeft duidelijk spinozistische trekjes!