Wie is God? Laat Hij zich in de Bijbel kennen als een persoon of is het terecht Hem te reduceren tot 'iets'? ,,Als God een iets, een ding wordt, valt de geloofsgrond onder onze voeten weg.'' Door Daniël Gillissen uit het Nederlands Dagblad.
Sinds enkele tientallen jaren gaat het hard. Hoewel er altijd discussie is geweest over de vraag of God een persoonlijk God is, nemen nu meer theologen afscheid van dit traditionele beeld. Hebben we ooit God horen spreken? Is het niet verschrikkelijk overdreven, te menen dat God zich bemoeit met die honderden miljoen mensen? Dat zijn volgens prof. dr. C. van der Kooi, hoogleraar aan de Vrije Universiteit, de vragen die christenen zich tegenwoordig stellen.
Velen gaan over naar het ietsisme, het 'geloof' in 'iets'. Daardoor is de meerderheid, die altijd in een persoonlijk God geloofde, veranderd in een minderheid, concludeert dr. N.W. den Bok, protestants predikant in Den Haag. ,,De argumenten over en weer zijn niet zo heel anders, maar ze werken wel in een heel ander krachtenveld.''
Om als aanhangers van de klassieke theologie het beeld van een persoonlijk God te doordenken, kwamen gisteren in de Jacobikerk in Utrecht zo'n 150 mensen bijeen voor de derde Utrechtse Studiedag, georganiseerd door stichting Utrechtse Studiedagen. Volgens de organisatoren is ,,de klassieke theologie bij uitstek geschikt om de grote betekenis van een persoonlijk God te verhelderen en de relevantie ervan voor vandaag inzichtelijk te maken''.
Het belang van een persoonlijk God mag dr. B. Plaisier, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland, schetsen. Hij constateert dat er bijna geen land in de wereld is waar de secularisatie zo hard is gegaan en zo'n radicale gestalte heeft aangenomen als in Nederland. Aan de andere kant is er in Europa bijna geen land waar zoveel mensen 's zondags in de kerk zitten. ,,De Nederlandse identiteit beweegt zich tussen het meest radicale calvinisme en het meest extreme verlichtingsdenken.''
De afgelopen jaren is religie weer in, maar dan wel in de vorm van het ,,allerindividueelste individualisme, waarbij iedereen zijn eigen god kan creëren. Daarmee wordt God als persoon steeds meer naar de rand geschoven.''
'God' is tegenwoordig vooral ,,de individuele gatenvuller'', aldus Plaisier. ,,Hij, zij of het is dan het extraatje dat het leven net iets aangenamer maakt.'' Daarom moet de kerk zich maar niet rijk rekenen met de alom geconstateerde groeiende behoefte aan zingeving en religie, vindt de PKN-scriba.
Het gaat in de discussie over een persoonlijke God volgens Plaisier om ,,zeer wezenlijke dingen die de grondslagen van kerk en geloof raken''. ,,Als God een iets, een ding wordt, valt de geloofsgrond onder onze voeten weg. Ik kan me niet meer voorstellen wat we dan nog in een kerkdienst doen. Wat zegt dan nog lofprijzen, belijden, horen en gehoorzamen en vooral liefhebben van God? Als God niet meer persoonlijk is, dan hebben we het over een ding dat onze voorouders al eeuwenlang als een surrogaat persoon hebben gediend en lief gehad.''
Aanspreekbaar
Dat God een persoon is, valt volgens Van der Kooi niet direct uit de Bijbel af te leiden. Er staan allerlei eigenschappen in de Bijbel, die het beste zijn te vatten in het begrip 'persoon'. Als voorbeeld noemt Van der Kooi dat God aanspreekbaar is. ,,God zwijgt niet, Hij antwoordt, Hij communiceert. Daarom kun je hem aanroepen.'' Maar er zijn ook andere eigenschappen van God uit de Bijbel te halen, zoals: denken, willen, liefhebben en handelen.
Een reden om tegenwoordig een persoonlijke God af te wijzen, is aangedragen door Spinoza. De voorstelling van God als persoon, achtte de zeventiende-eeuwse filosoof te beperkend. Van der Kooi: ,,Immers, het persoonsbegrip impliceert bepaling, afgrenzing. God moet met alles te maken hebben. Als God met alles te maken heeft, alomvattend, alomtegenwoordig, dan worden er dingen gezegd die wij bij het woord persoon niet denken.''
Volmaakt
Ondanks alle tegenwerping heeft de hoofdstroom van de christelijke traditie vastgehouden aan het beeld van God die persoonlijk en volmaakt is, aldus dr. De Bok, bestuurslid van stichting Utrechtse Studiedagen.
'Hedendaagse vrijdenkers' vinden dat beeld afstotend en zeggen tegen 'rechtgeaarde gelovigen' dat zij in een persoonlijk God geloven, maar dat die in wezen onvolmaakt is. Hij neemt immers wraak, Hij wil bloed zien. En dan kiezen ze voor een onpersoonlijke God, een God die niet vergeldt en ook niet gebiedt, aldus Den Bok.
Zo zijn er volgens hem twee fronten waarop de discussie over het persoonlijke karakter van God wordt gevoerd. ,,Er is een front naar buiten, naar de seculiere cultuur die allerlei redenen aandraagt tegen het bestaan van een persoonlijke God. Zo wordt er vanuit de moderne wetenschap geclaimd dat er in de evolutie van het heelal geen persoonlijke hand, geen Schepper te ontdekken is. En er is een front naar binnen, naar degenen die zeggen dat de persoonlijke God van de kerkelijke orthodoxie geen volmaakte God is en daarom bedenkelijk.''
Het godsbeeld van een persoonlijke God is in veel opzichten op indrukwekkende wijze uitgewerkt, vindt Den Bok, maar er is tegelijk nog veel te ontdekken. Voor zo'n (her)ontdekkingstocht is het echter wel nodig dit godsbeeld een zeker krediet te geven, hoewel dat niet altijd even makkelijk is. De uitdaging van de klassiek-christelijke traditie is volgens Den Bok, het volmaakte en het persoonlijke in het godsbeeld - dat in de moderne tijd uit elkaar is gegroeid - bij elkaar te houden.
