Over de vrije wil raakt men niet uitgesproken. "We moeten in de vrije wil geloven, we hebben geen andere keus", zei de amerikaanse schrijver Isaac Bashevis Singer. Gesproken als een ware Spinozist.
De vrije wil werd door Spinoza afgeserveerd als onmogelijk. De natuur, zei hij, ontrolt zich op pure gedetermineerde wijze. Voor een vrije wil is geen ruimte. De vrije wil vindt in zijn stelsel geen plek.
Het gevolg van dit gedetermineerde stelsel was dat we in theorie alles kunnen weten, mits we maar voldoende meten. Meten is weten, zogezegd. In absolute vorm leidend tot 'almetendheid'. Een gangbare opvatting totdat de kwamtumtheorie haar intrede deed.
Wat bleek? Wie alles probeert te meten loopt tegen de grenzen van het meetbare aan. Onzekerheid doet dan zijn intrede. De uitkomst van de metingen wordt beïnvloedt door het meten an sich. In de kwantumtheorie is er dan ook geen objectieve werkelijkheid: er zijn slechts subjectieve waarnemingen en de kwantummechanica doet niets anders dan het beschrijven van die waarnemingen.
De vrije wil sloop op slinkse wijze de natuurwetenschap weer binnen. God leek wel degelijk te dobbelen. Voor velen, waaronder natuurlijk Einstein, een zeer onbevredigend antwoord.
Jaren is er gezocht naar een manier om de onzekerheid te temmen. Om de vrije wil weer op te sluiten in zijn kooi. De nederlandse fysicus Gerard 't Hooft lijkt het gelukt. Hij heeft een artikel gepubliceerd waarin een mathematische basis voor een kwantum werkelijkheid wordt gelegd die gedetermineerd is.
Kort samengevat zegt 't Hooft dat, hoewel de deeltjes uit de kwantummechanica onvoorspelbaar lijken, ze dat in werkelijkheid niet zijn. We meten enkel niet genoeg.
De dobbelende God uit de kwantumtheorie blijkt dan dus toch de God van Spinoza.
Referenties:
Gerard 't Hooft "The mathematical basis for deterministic quantum mechanics" http://arxiv.org/pdf/quant-ph/0604008
John Conway "The Free Will Theorem"
http://arxiv.org/pdf/quant-ph/0604079
Kwantummechanica, Wikipedia
http://nl.wikipedia.org/wiki/Kwantummechanica
